Het grote verhaal in China: onrust op zee (IV)

Hoe zat het ook alweer?

De Oost- en Zuidchinese-Zeeën liggen vol met rotspunten, riffen en zandbanken. Veel landen in de regio claimen dat die stipjes op de kaart tot hun grondgebied behoren. Want wie de eilandjes bezit, bezit ook het water en de zeebodem eromheen.

Het gaat meestal om onbewoonde eilanden, maar er zit olie en gas in de grond en visserij is een belangrijke voedingsbron. Er spelen ook strategische belangen: hier lopen de drukste scheepvaartroutes ter wereld. Als jouw marine het gebied controleert, moeten andere marines wijken.

China vindt dat het omsingeld is door bondgenoten van de VS. Alleen al om die reden willen de Chinese leiders zoveel mogelijk zeegebied claimen om daar de Zevende Vloot te kunnen weren.

 

Waarom liepen de spanningen juist afgelopen jaar op?

Veel landen schermen met historische claims, maar in de loop van de geschiedenis is het gebied zo vaak verovert, herovert en weer verlaten dat dit weinig zegt. Maar wie nu feitelijk de baas is heeft sterkere papieren. Daarom proberen landen hun positie op de grond te verbeteren, door het bouwen van weerstations, radarposten, marinehavens en landingsbanen. Soms worden complete nieuwe eilanden opgespoten in ondiep water.

Iedereen doet dat, maar niemand zoveel als China. Sinds Xi Jinping aan de macht is, heeft China zijn activiteiten op zee opgevoerd. Het claimt de controle over het luchtruim in een groot gedeelte van de Oostchinese-Zee en kondigde begin 2014 een visserijzone af in een groot deel van de Zuidchinese-Zee.

Dat leidde het afgelopen jaar geregeld tot botsingen. Veel diplomatiek wapengekletter, maar soms botsen marineschepen letterlijk. In Vietnam gingen in mei duizenden mensen de straat op om te demonstreren tegen een Chinees boorplatform in omstreden wateren. In het zuiden liepen anti-Chinese demonstraties uit de hand en sloegen betogers Chinese fabrieken kort en klein. Daarbij kwamen ook Chinese werknemers om het leven.

 

Als die landen een dispuut hebben, waarom leggen ze dat dan niet voor aan de VN?

Goede vraag. Officieel zeggen al die landen dat dit niet nodig is, omdat in hun ogen volkomen duidelijk is dat zij gelijk hebben. Soms wordt zelfs officieel ontkent dat er een dispuut is. Dat schiet natuurlijk niet op.

De Filipijnen hebben als eerste land een dispuut over eilanden voorgelegd aan het Internationale Hof van Arbitrage in Den Haag. China is daar woedend over. Volgens de Chinese overheid is het Hof niet bevoegd om over de kwestie te oordelen.

Volgens China is de jurisdictie van het hof gelegen in het VN-zeerechtverdrag (UNCLOS). Maar dat gaat alleen over de toepassing van regels in territoriale wateren, exclusieve economische zones en internationale wateren en niet over de vraag tot wiens territoir de eilanden, riffen en zandbanken in de zee behoren, zegt Beijing.

De Chinese overheid vindt dat territoriale kwesties alleen langs bilaterale weg kunnen worden opgelost. Die opstelling is logisch, want China is niet alleen militair het sterkste land in de regio, maar ook de belangrijkste handelspartner van zijn buurlanden. Eigenlijk kan niemand het zich veroorloven de Chinezen in rechtstreekse onderhandelingen tegen de haren in te strijken. Andere landen in de regio kijken daarom met grote belangstelling naar de Filipijnse arbitragezaak.

 

En hoe gaat het nu verder?

Ook komend jaar zullen we zien dat China de wortel en de stok hanteert in zijn relaties met de buurlanden. De landen in Zuidoost-Azië hebben veel te winnen bij economische samenwerking met China. Bovendien beschikt de Chinese overheid over veel geld om die landen te helpen met grote projecten op het gebied van infrastructuur, landbouw en energievoorziening.

Tegelijkertijd gaat het schaakspel op zee door. China zal voortdurend nieuwe pionnen vooruit schuiven. Mogelijk zal het beginnen met olie- en gaswinning in omstreden zeewater. De honger naar energie is in China groot, al zorgt een lage olieprijs voor wat extra geduld.

Wapenhandelaren verheugen zich op komend jaar, want alle landen in de regio zullen in hoog tempo marineschepen, onderzeeërs en patrouillevliegtuigen bestellen.

Er zullen opnieuw incidenten zijn, bijna-botsingen in de lucht en op het water. Landen zullen dat in toenemende mate filmen, om achteraf de publieke opinie aan hun kant te krijgen. In het ongunstigste geval zullen er echt ongelukken plaatshebben, met de dreiging van escalatie. Maar geen land in de regio zal het aandurven een oorlog te ontketenen.

Mogelijk dat China met één of twee landen een verdrag sluit om de zee gezamenlijk te exploiteren. Dit zal China's buurlanden nog verder uit elkaar spelen.

Eén lichtpuntje: het lijkt de Chinese overheid menens om de relatie met Japan komend jaar te verbeteren. Beide landen ruziën om een eilandengroep in de Oostchinese-Zee die China de Diaoyu noemt en Japan de Senkaku-eilanden. Die ruzie is zeker niet voorbij, maar het besef lijkt doorgedrongen in zowel Beijing als Tokio dat de animositeit tussen de twee grootste economieën van Azië letterlijk een te hoge prijs had.

 

Dit is het vierde en laatste deel van een serie achtergrondartikelen over verhalen die in 2014 het nieuws over China bepaalden. Maandag verscheen deel 1 over de Paraplu-opstand in Hong Kong. Dinsdag deel 2 over de anti-corruptiecampagne van president Xi Jinping. Woensdag deel 3 over de economie van China.

donderdag 1 januari 2015