Covid is passé, maar China’s economie is nog herstellende

Een jaar geleden schreef ik op verzoek van PromZ Vak een artikel over zakendoen in China in het post-Coronatijdperk. Ik schreef toen: voor zakendoen met China geldt nog even Code Geel.

Inmiddels zijn we een jaar verder. Corona is geen onderwerp meer. Niet dat de ziekte is verdwenen, maar wel dat die geen maatschappelijke rol van betekenis meer speelt. De situatie in China is vergelijkbaar met hier: mensen worden nog steeds besmet, maar de kans dat de symptomen zo ernstig zijn dat je ervoor naar het ziekenhuis moet is klein. Leven met het virus dus.

Deflatiespook

Dat neemt niet weg dat de gevolgen van de Coronaperiode nog voelbaar zijn. De verwachting dat de Chinese economie snel op stoom zou raken is niet uitgekomen. Dat heeft deels te maken met vraaguitval in China’s exportmarkten, die juist weer een beetje inzakten na de Coronaperiode toen we massaal elektronica en kantoorartikelen inkochten om te kunnen thuiswerken. Hoge grondstof- en energieprijzen jagen de inflatie aan en maken dat bedrijven en consumenten de hand waar mogelijk op de knip houden. Het geld vliegt er al hard genoeg uit.

Ook in China zijn consumentenbestedingen post-Corona niet gestegen (een klein piekje daargelaten). Maar om een heel andere reden. Corona heeft bij Chinese burgers onzekerheid aangewakkerd en het consumentenvertrouwen doen kelderen. Het land kent geen goed sociaal vangnet; zorgkosten worden slechts gedeeltelijk door de nationale verzekering gedekt, de vergoedingen voor wie werkloos raakt zijn laag en de lockdowns hebben maar weer eens aangetoond dat als het er op aankomt het ieder voor zich is en dat je van de overheid weinig hebt te verwachten. Het maakt de toch al spaarzame Chinese burgers nog voorzichtiger dan ze al waren. Ze spenderen minder, stellen grote aankopen uit en spekken hun reserves voor je-weet-maar-nooit. Samen zitten Chinese consumenten op genoeg kapitaal om de Chinese economie skyhigh te laten groeien, maar momenteel laat niemand de yuans rollen.

Geopolitieke spanningen

Daar komt bij dat geopolitieke spanningen (en handelsbeperkingen) bijdragen aan het gevoel dat decennia van vooruitgang niet langer vanzelfsprekend zijn. De Chinese overheid heeft daarbij geen glansrol gespeeld door voortdurend te proberen de greep op sectoren die door private partijen worden gedomineerd te vergroten (onroerend goed, techbedrijven, privé-onderwijs). Soms met de beste bedoelingen (schuldenberg beteugelen, schermtijd terugdringen, gelijke onderwijskansen voor iedereen). Maar in de praktijk leidde het ertoe dat economische activiteiten afnamen en investeringen uitbleven. Dat Chinese afstudeerders tegenwoordig weer liever een carrière bij de staat ambiëren dan in de private sector is een veeg teken.

Al met al leidde dat er in juli toe dat China zelfs met deflatie kreeg te kampen. Op zichzelf lijken dalende prijzen heel plezierig. Maar economen wijzen dan direct op het ‘deflatiespook’; de situatie dat bedrijven en consumenten aankopen uitstellen in de veronderstelling dat de prijzen de volgende dag/week/maand nog lager zullen zijn. Als er maar genoeg mensen in geloven komt deze self fulfilling prophecy vanzelf uit.

Goednieuwsshow

Maar hoe staat de Chinese economie er werkelijk voor? Als we de Chinese premier Li Qiang mogen geloven is er niets aan de hand. Op het World Economic Forum in Davos vertelde hij doodleuk dat China’s bruto nationaal product vorig jaar met 5,2 procent zou zijn gegroeid. Dat zou betekenen dat de Chinese economie aan de doelstellingen van de overheidsplanners heeft voldaan: een groeicijfer van rond de 5 procent.

Je moet sowieso voorzichtig zijn met Chinese statistieken, maar in dit geval is er alle reden sceptisch te zijn. Economische indicatoren wijzen er niet op dat China’s economische groei terug is op pre-Covidniveau. Als de export daalt (-4,6 procent), de binnenlandse consumptie achterblijft en de overheidsinvesteringen ongeveer gelijk blijven, dan is zo’n groeicijfer niet aannemelijk. Analisten buiten China denken eerder aan een groei van 1,5 tot 2 procent. Dat in eigen land de overheid economen en finfluencers opdroeg geen negatief economisch nieuws over de economie te verspreiden, staat in scherp contrast het hoeraverhaal van Li in Davos.

Visumvrij reizen

We zien ondertussen dat de Chinese overheid maatregelen neemt om de economie te stimuleren. Zo versoepelde China de inreisregels voor een aantal landen, waaronder Nederland, om toerisme en zakelijk bezoek te stimuleren. In ieder geval tot en met 30 november van dit jaar is er voor Nederlanders geen visum nodig voor een bezoek van maximaal 15 dagen. Dat is een financieel meevallertje en het scheelt een middag mens-erger-je-niet bij het China Visa Centre.

Ook kondigde de centrale bank aan dat banken 0,5 procent minder reserves aan hoeven houden, waardoor zij -in theorie althans- 1,1 biljoen yuan meer kunnen uitlenen (143 miljard euro). Vermits daar rendabele investeringen voor gevonden kunnen worden natuurlijk en het niet louter bijdraagt aan een toch al torenhoge schuldenhoop.

Daarnaast zagen we dat het kabinet op de rem gaat staan bij voorgenomen wetgeving voor de game-industrie. Toen het wetsvoorstel ter consultatie werd gepubliceerd (in China kunnen belanghebbenden hun zienswijze indienen voor nieuwe wetten) kelderden de beurskoersen van bedrijven in de online-sector. De vraag is of die inkeer voortkomt uit wetsinhoudelijke overwegingen of de wens de beurskoersen te ondersteunen. Die staan toch al onder druk. Sinds het begin van het jaar zijn de beurzen in Shanghai, Shenzhen en Hongkong in mineur.

Dat vormt een probleem voor de binnenlandse stabiliteit, want tientallen miljoenen Chinezen beleggen voor hun pensioen. De overheid balanceert daarom voortdurend tussen de markt vrij laten (“U kunt mogelijk uw inleg verliezen”) en een bail out, buut vrij voor beleggers. In dit licht moeten we ook de berichten lezen dat de Chinese overheid financiële (staats)bedrijven had opgedragen geen Chinese aandelen van de hand te doen en deze zelfs actief aan te kopen om de koers te ondersteunen. Dit gerucht van een big bazooka deed de beurskoersen opveren; megafooneconomie!

Zonder zorgen of onderschatting?

Al met al stellen de maatregelen om de economie een impuls te geven tot nu toe niet veel voor. Dat kan betekenen dat de Chinese planners zich nog niet zoveel zorgen maken en de situatie meevalt. Ofwel de ernst wordt onderschat en de overheid pas in beweging komt als het eigenlijk te laat is. In de afgelopen jaren onder president Xi Jinping was vaak sprake van het laatste. Kijk bv naar het eenkindbeleid of de stringente ZeroCovid-maatregelen. Iedereen zag mijlenver aankomen dat ze onhoudbaar waren en pas toen het echt niet langer kon werden ze van de een op de andere dag afgeschaft.

De Chinese economie heeft behoefte aan echte hervormingen die het vertrouwen van de private sector (die goed is voor 80 procent van de banengroei), consumenten en buitenlandse investeerders herstellen. Het zou kunnen dat we daar in maart tijdens het Nationaal Volkscongres iets over horen, maar ik verwacht eigenlijk dat het weer bij mooie woorden blijft en dat we het moeten hebben van babystapjes richting een meer open economie.

Opdrachtgevers welkom

Wat betekent dit allemaal voor Nederlandse bedrijven die zakendoen met China? U kunt dus zonder visum voor twee weken naar China om een vakbeurs of leveranciers te bezoeken. De verplichte quarantaineperiode was al eerder afgeschaft en sinds 30 augustus zijn Coronatests niet meer verplicht. Wel vult u bij aankomst een medische verklaring in die reden kan geven dat u nader wordt onderzocht.

In China zult u enthousiaste producenten tegenkomen, want hun orderboekjes zijn betrekkelijk leeg. Let op: heeft uw leverancier voldoende personeel om uw orders op tijd te leveren? Hoe gek het ook klinkt: China kampt met grote jeugdwerkloosheid én een tekort aan arbeidskrachten tegelijk. Dat komt door een enorme mismatch op de arbeidsmarkt. Chinese universiteiten leveren jaarlijks miljoenen afgestudeerden af, maar juist naar hen is momenteel weinig vraag. Maar aan vakmensen, zoals lassers, metaalbewerkers en elektromonteurs is een tekort.

Je zou zeggen dat dit een stimulans is voor Chinese ondernemingen om te investeren in automatisering en digitalisering. Dat gebeurt ook wel, maar gaat gepaard met hoge investeringen. Ik verwacht dat dit de komende periode toch wind in de zeilen krijgt, vanwege stijgende lonen, maar vooral door vergrijzing. De Chinese bevolking krimpt sinds kort en dat betekent dat een kleinere groep werkzamen het geld moeten opbrengen voor een groeiende groep inproductieven. Linksom of rechtsom moet de arbeidsproductiviteit in China dus omhoog.

Intercontinentaal transport van slag

Een jaar geleden was het intercontinentale scheepvaartverkeer helemaal in de war en gingen de prijzen om een container van Shanghai naar Rotterdam te krijgen door het dak. Als je tenminste een container kon krijgen! Net nu het hele systeem weer een beetje op orde was gekomen, ontstond er een nieuw probleem: het conflict tussen Israël en Hamas. Op zichzelf spelen Israël en Palestina geen grote rol in het wereldwijde handelssysteem en internationale productieketens. Maar de indirecte betrokkenheid van Iran maakt dat dit conflict toch de potentie heeft tot een probleem uit te groeien. We zien dat al bij de Houthi’s in Jemen, die vanuit hun geografisch gunstige locatie bij de ingang van de Rode Zee het internationale scheepvaartverkeer ontregelen. Met betrekkelijk eenvoudige middelen zorgen zij ervoor dat vracht bijna niet meer te verzekeren valt en schepen in plaats van de kortste route door het Suezkanaal een omweg om Kaap De Goede Hoop nemen.

We zijn daarmee weer terug bij af: intercontinentaal scheepvaartverkeer langer onderweg, stijgende transportkosten en een dreigend tekort aan containers. Westerse regeringen lopen nu over een dunne draad tussen enerzijds de Houthi’s afschrikken en aan de andere kant voorkomen dat zij in een conflict worden gezogen die het hele Midden-Oosten in brand zet. De situatie toont aan dat in een geglobaliseerde wereld er altijd wel ergens in de wereld een plek is waar het mis kan gaan. Daar is niet per se een wereldwijde pandemie of een Russische veldtocht voor nodig. Een dwarsliggend containerschip in het Suezkanaal of een legertje rebellen is voldoende. De les is dat we moeten leren omgaan met instabiliteit, want verandering is de enige constante.

Reshoring

Betekent dit dan ook dat we deglobaliseren en productieketens korter maken? Ja en nee. Ondernemers hebben het er veel over en het komt ook wel voor, maar van een majeure beweging is geen sprake. Je ziet wel dat vanwege gestegen productiekosten laagwaardig werk vanuit China wordt verplaatst naar andere Aziatische landen. Maar daar is het technisch niveau nog beperkt, zodat het vooralsnog alleen om assemblagewerk gaat, waarbij veel technische onderdelen nog uit China komen ook. Hoezo de-risking?

Laat staan dat er in landen als Vietnam, Indonesië of India sprake is van ecosystemen waar complete productieketens samenkomen. En de logistiek is er ook vaak een probleem. Het zal nog jaren duren voordat die landen op een gelijkwaardig niveau staan van China, dat die stappen grotendeels al heeft gemaakt.

Eigenlijk zien we alleen een geopolitieke verschuiving in sectoren die van strategisch belang worden geacht zoals de productie van lithiumbatterijen of computerchips. Als overheden bereid zijn honderden miljoenen op tafel te leggen, ja, dan willen fabrikanten wel komen. Maar voor afnemers van meer alledaagse producten geldt: profiteer ervan zolang het kan. Code Geel voor gezondheidsrisico’s is wellicht verdwenen. Maar voor internationale productieketens geldt die nog volop.