Zeven vragen over Chinese scanners Douane

Wat is er nu weer aan de hand?

De Douane is een aanbesteding gestart voor de levering van nieuwe scanapparatuur. Ook het Chinese bedrijf Nuctech is daarvoor uitgenodigd. Na een publicatie in het Financieele Dagblad lieten parlementariërs weten daar grote zorgen over te hebben. De "we moeten niet naïef zijn" vlogen ons om de oren.

Nuctech is een Chinese leverancier van scanapparatuur die gebruikt worden op onder meer vliegvelden om bagage te controleren en in havens waar hele grote scanners worden gebruikt waar complete trucks met containers doorheen kunnen. Van de 120 scanners die de Douane gebruikt, zijn er 80 door Nuctech geleverd. Tweederde van de aandelen van Nuctech zijn in handen van Tsinghua Tongfang; dat is een beursgenoteerd bedrijf waar een Chinees staatsbedrijf CNNC dan weer een belang van 21 procent in heeft.

Waar zijn de kamerleden bang voor?

Altijd als Nuctech in het nieuws is volgt dat hetzelfde patroon: nieuwsbericht in de krant, verontruste parlementariërs, alarmerende kamervragen. Want haven + China = ophef. Dat gebeurde al in 2022, 2023, februari 2024 en het zal nu wel weer zo lopen.

De kamerleden zijn bang dat Nuctech met zijn scanners op de een of andere manier gegevens verzamelen en deze aan de Chinese overheid doorgeeft of een achterdeurtje in zijn apparatuur inbouwt die Chinese veiligheidsdiensten de mogelijkheid geeft mee te kijken. 

Hebben ze daar niet een punt, want de haven is toch onderdeel van onze kritieke infrastructuur?

Dat klopt. Maar dat betekent niet dat alles wat in die haven gebeurt de nationale veiligheid raakt. En dus ook niet per se de belangstelling van Chinese spionnen heeft. Het leeuwendeel van de enorme goederenstroom is voor Chinese speurneuzen volstrekt oninteressant.

En het betekent ook niet dat alles waar Made in China opstaat een gevaar vormt. Een mooi voorbeeld vind ik de hoogspanningskabels die wij gebruiken om met windmolens op zee opgewekte stroom naar land te brengen. Chinese bedrijven hebben daar ervaring mee, want zij hebben precies hetzelfde probleem: wind- en zonne-energie wordt daar vaak in de woestijn opgewekt en moet met zo min mogelijk transportverlies over grote afstanden naar de steden worden gebracht. Je kunt zeggen: energievoorziening is kritieke infrastructuur. Maar dat betekent natuurlijk niet dat ieder Chinees boutje, moertje, schroefje en nippeltje een risico vormt. Of een draadje.

Je kunt natuurlijk Chinese apparatuur uit voorzorg weren, maar daar hangt een prijskaartje aan (Nuctech is namelijk goed én goedkoop). De hamvraag is daarom of het nodig is. Je moet daarvoor op case to case-basis een risicoanalyse maken en kijken waar de werkelijke gevaren zitten.

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, want hoe doe je dat?

Ik hanteer bij veiligheidsvraagstukken een simpel stoplicht model:

ROOD: informatie is waardevol voor China, mogelijkheden voor spionage zijn aanwezig, geheimhouding treft nationale veiligheid; dan is het simpel: Chinese apparatuur uit voorzorg uitsluiten.

ORANJE: informatie is waardevol voor China, mogelijkheden voor spionage zijn beperkt of afwezig, geheimhouding dient nationale veiligheid, 

of

informatie is minder of niet waardevol voor China, mogelijkheden voor spionage zijn aanwezig, geheimhouding dient niet of nauwelijks nationale veiligheid. In beide gevallen geldt dan het voorzorgprincipe: is het risico beheersbaar te maken, dan doorgaan.

GROEN: informatie is niet waardevol voor China, mogelijkheden voor spionage zijn afwezig, nationale veiligheid niet in het geding; dat is geen enkel probleem. Duidelijk mag zijn dat het grootste deel van wat wij uit China kopen en hier gebruiken in deze laatste categorie valt.

Wat betekent dat voor de containerscanners van de Douane?

Wat doet de Douane met de scanners? Die kijkt in containers of daar drugs of mensen in worden gesmokkeld. Zijn al die containers interessant voor Chinese meekijkers? Meestal niet, ze bevatten doorgaans fruit, gebruiksvoorwerpen of machines. Mocht er nou een delicate lading zijn dan kun je die altijd nog op een andere manier controleren.

Bagagescanners zien wel welke voorwerpen er in koffers zitten, maar natuurlijk niet wat er op een stapel A4'tjes staat of in een laptop is opgeslagen. De kans op spionage is dus niet groot of zelfs geheel afwezig.

Maar het belangrijkste argument is dit: in 2021 deed PwC op verzoek van het kabinet onderzoek naar het gebruik van Chinese scanners en daar kwamen aanbevelingen uit om de veiligheid te verbeteren. Die aanbevelingen zijn door de Douane doorgevoerd en in 2022 heeft TNO vervolgonderzoek gedaan met als conclusie dat de nationale veiligheid met het gebruik niet in het geding is.

Doorslaggevend element daarbij was dat de scanners (anders dan in landen om ons heen) stand alone worden gebruikt, dat wil zeggen niet aan het internet gekoppeld waar kwaadwillenden er eventueel bij zouden kunnen. Conclusie: gebruik van Nuctech-scanners door de Douane valt in de oranje categorie; doorgaan omdat de risico's beheersbaar zijn gemaakt.

Wacht eens even; was er niet een onderzoek tegen Nuctech ingesteld?

Dat klopt, de Europese Commissie heeft een onderzoek ingesteld en daarbij vorige maand ook doorzoekingen gedaan in Nuctech-kantoren in Warschau en Rotterdam. Dit betreft echter geen onderzoek naar veiligheidsissues, maar een mededingingsonderzoek naar de vraag of er sprake is van oneerlijke concurrentie door Nuctech.

Dus de kamerleden hoeven geen vragen te stellen?

Het idee dat apparatuur van Chinese origine per definitie door Chinese veiligheidsdiensten wordt gebruikt om ons te begluren blijkt onuitroeibaar, zelfs als dat in de praktijk helemaal niet kan. Dus we krijgen vast weer kamervragen en kan een ambtenaar de antwoorden uit de vorige drie brieven knippen en plakken.