Kieswijzer: de conclusies (8)

In de afgelopen periode analyseerde ik de Europese verkiezingsprogramma's van de zeven grootste partijen in Nederland (zie ook verantwoording onderaan): PVV, GL-PvdA, VVD, NSC, D66, BBB en CDA. Ik richtte me daarbij op de onderwerpen China, geopolitiek, het Europese project en open economie.

Er is in Nederland relatief weinig aandacht voor de verkiezingen als je dat vergelijkt met andere EU-landen. Talkshows nodigen voortdurend de nationale lijsttrekkers uit om te debatteren over verkiezingen waar zij niet eens verkiesbaar zijn. Ondertussen klagen we dat niemand de kandidaten kent op wie wel kan worden gestemd. Deze verkiezingen zouden serieuzere media-aandacht verdienen.

Natuurlijk speelt een rol dat de kabinetsformatie veel zuurstof uit de Europese verkiezingstrijd zuigt. Maar vijf jaar geleden was het niet veel anders. Het bevestigt veel kiezers in het idee dat deze verkiezingen minder belangrijk zijn. Het opkomstpercentage in 2019 bedroeg 41,93 procent, een vijfde onder het EU-gemiddelde van 50,66 procent. Vergelijk dat eens met andere landen zonder opkomstplicht zoals Denemarken (66,08), Duitsland (61,38) of Spanje (60,73)!

Europa, best belangrijk

In zijn algemeenheid zijn de partijen betrekkelijk pro-EU, met uitzondering van de PVV. De meeste partijen onderkennen dat veel beleidsuitdagingen van deze tijd beter op Europees niveau dan nationaal kunnen worden aangepakt. Niet zo gek na de Corona-pandemie, Oekraïne-oorlog en toenemende geopolitieke spanningen. Wel verschillen de partijen flink over wat er moet gebeuren en op welke terreinen de EU actief moet zijn (zie ook Het Europese project).

Nederlandse kiezers zeggen dat ze migratie het belangrijkste verkiezingsonderwerp vinden, gevolgd door veiligheid. De partijen voelen dat goed aan, want deze onderwerpen zijn doorgaans zwaar vertegenwoordigd in de verkiezingsprogramma's. Het verschil met andere Europese landen springt in het oog. Volgens de Eurobarometer -die de stemming in alle lidstaten peilt- zijn armoedebestrijding en volksgezondheid de belangrijkste verkiezingsthema's in de rest van Europa. De kiezers zetten economie en veiligheid daar vlak achter. Migratie komt pas op plaats zeven.

China

Over de hele linie beschouwen de zeven partijen China (al dan niet in combinatie met Rusland en Iran) als een bedreiging, niet alleen economisch, maar ook voor de vrije wereld. De PVV maakt daar de minste woorden aan vuil; de VVD de meeste. GL-PvdA en D66 noemen uitdrukkelijk mensenrechten in dit verband.

De oproepen voor het afbouwen van strategische afhankelijkheden, beperkingen op Chinese investeringen in kritieke infrastructuur en tegengaan van oneerlijke concurrentie zijn punten die we in bijna alle programma's terugzien. GL-PvdA en BBB benoemen expliciet dat China ook een belangrijke handelspartner is, waar we niet zonder kunnen.

Van grote woorden over China die we bij eerdere verkiezingen nog weleens terugzagen, is weinig over. BBB benoemt zelfs dat we weg moeten blijven van "het vergroten van vijandbeelden". Een opvallende zin als je bedenkt dat in het nationale BBB-programma China nog een "vijandelijke staat" werd genoemd. Het CDA komt nog wel met het vooroordeel over "Chinese wurgleningen" voor landen buiten de EU (in werkelijkheid verschillen Chinese voorwaarden niet zo van de rest van de wereld). En GL-PvdA vliegt ook uit de bocht met hun "China's schadelijke invloed in het mondiale zuiden". Voor wie schadelijk, vraag je je dan af.

Kortom: de partijen zijn China-kritisch, maar de programma's zijn betrekkelijk pragmatisch over de omgang met China.

Geopolitiek

Een belangrijk punt voor de partijen en ze besteden er veel aandacht aan. De afhankelijkheid van China en Rusland worden vaak genoemd, maar opvallend is toch wel dat in de programma's ook de Verenigde Staten in dit kader worden genoemd. Het gaat dan over afhankelijkheid van de Amerikaanse veiligheidsparaplu, dominantie van internetbedrijven, economische investeringsprogramma's en protectionisme. Dat Amerika in het rijtje geopolitieke uitdagingen wordt genoemd is echt iets van de laatste tijd en mogelijk werpt herverkiezing van Donald Trump hier zijn schaduw vooruit.

De partijen zijn het er -met uitzondering van PVV- over eens dat de EU zich moet ontwikkelen tot geopolitieke actor van betekenis. Strategische autonomie is daarbij het sleutelwoord. Gek genoeg kwam ik nergens het woord derisking tegen. Alle partijen willen Oekraïne steunen in de strijd tegen Rusland en investeren in defensie. Europese militaire samenwerking wordt ook breed gedragen, denk aan standaardisering van wapensystemen en gezamenlijke ontwikkeling, productie en inkoop. Veel vertrouwen in de NAVO; alleen D66 pleit voor een Europees leger op termijn.

Kortom: het geopolitieke klimaat is guur en daarom moet worden geïnvesteerd in veiligheid en autonomie in de brede zin van het woord. Dat uitgangspunt delen de partijen, alleen de uitvoering verschilt.

Het Europese project

Het woord Nexit is dan wel uit het programma verdwenen, de PVV blijft van de zeven de meest eurosceptische partij. De vooroordelen over de geldverslindende en bureaucratische EU zijn niet van de lucht. Eigenlijk is de EU in PVV-ogen maar voor één ding goed: migratie beperken. En als dat niet lukt, wil Nederland een opt out.

De andere partijen zien meer heil in Europese samenwerking. Al valt er hier echt wat te kiezen. NSC en BBB willen terug naar een zo klein mogelijke EU, waarbij zoveel mogelijk bevoegdheden op nationaal of zelfs regionaal niveau liggen. Behalve -als het aan de BBB ligt- als het om de agrarische sector gaat; die mag wel met wat minder regels toe, zolang het verdienmodel en de concurrentiepositie maar door Europa worden gegarandeerd. Opvallend is hoe BBB Europese samenwerking op andere gebieden wil vertragen.

D66 is de meest pro-Europese partij en komt met een hele reeks concrete voorstellen om de EU effectiever te maken, de Commissie machtiger en het parlement meer controlerende bevoegdheden te geven. Ook NSC komt met een aantal organisatorische voorstellen, waarbij het verkleinen van het Europees Parlement exemplarisch is. GL-PvdA, VVD en D66 willen het vetorecht op buitenlands beleid afschaffen. GL-PvdA en D66 zijn voor verdere uitbreiding van de Unie; NSC, BBB en CDA ook maar onder voorwaarden en eventueel gefaseerd.

Kortom: zo pro-Europees is het in lange tijd in de Nederlandse politiek niet geweest. Iedereen erkent nut en noodzaak van de EU, al verschilt de invulling daarvan. Van de schaal van sceptisch naar pro staan PVV, BBB, NSC, CDA, VVD, GL-PvdA en D66.

Open economie

Ook op dit onderwerp verschillen de partijen. GL-PvdA heeft een good old links programma, waarbij Brussel zich meer met de economie gaat bemoeien, met veel aandacht voor sociale rechtvaardigheid, tegen het grootkapitaal tot het terugdraaien van privatiseringen aan toe. Net zoals bij D66 ligt de nadruk op vergroening. De VVD heeft zichzelf in de veiligheidshoek ingeschilderd en heeft weinig oog voor wat Europa ondernemers ook biedt.

We zijn wel gewend dat verkiezingsprogramma's soms innerlijk tegenstrijdig zijn en het onderwerp open economie is daarop geen uitzondering. Het is natuurlijk ook niet leuk om tegen kiezers te zeggen dat niet alles kan. BBB spant wat dit betreft echt de kroon.

Op migratie verschillen de partijen: PVV is tegen, GL-PvdA is tegen misbruik van migranten, VVD is voor kennismigratie, NSC wil opvallend genoeg grenscontroles als terugdringen migratie niet lukt, D66 wil tijdelijke arbeidsmigratie van buiten de EU als dat vanwege arbeidskrapte nodig is, BBB denkt dat asielmigratie het enige probleem is en het CDA is zelfs bereid het vrij verkeer van personen binnen de EU aan banden te leggen als dat problemen geeft.

Kortom: ook op dit onderwerp valt er wat te kiezen. Iedereen is voor vooruitgang, alleen de manier waarop verschilt enorm.

Moeder aller conclusies

Op de onderwerpen China en geopolitiek is het ouderwets politiek kluitjesvoetbal. Maar over de toekomst van het Europese project of de open economie verschillen de meningen substantieel.

Als we nu naar de Nederlandse peilingen kijken zal het een nek-aan-nekrace worden tussen PVV en GL-PvdA, met de VVD als derde. Ondanks dat andere radicaal-rechtse partijen (JA21 en FvD) waarschijnlijk geen zetel halen, zal er sprake zijn van een spreekwoordelijke ruk naar rechts, omdat de PVV op 8 tot 9 zetels in het EP uit zal komen, waar het nu nul zetels heeft (PVV had er één, maar europarlementariër Marcel de Graaff liep over naar FvD).

De vraag is echter of dat veel gevolgen zal hebben. In heel Europa staan christen-democratische partijen het er beste voor (170 van in totaal 720 zetels in het Europees Parlement), gevolgd door de sociaal-democraten (142 zetels). Liberalen en Groenen moeten aan zetels inboeten. Maar het grote obstakel van groeiend radicaal-rechts is dat ze zo verdeeld zijn. Zij kunnen zich niet eenvoudig oplijnen en zo werkelijke invloed uitoefenen. Hun politieke speelruimte in Europa is beperkt tot de keus die het de christen-democratische fractie EPP biedt om te kiezen bij onderwerpen over een route over rechts of over links.

Verantwoording

Voor de verkiezingen voor het Europees Parlement analyseerde ik de programma's van zeven politieke partijen. Ik koos voor de grootste partijen in de huidige Nederlandse politiek, omdat die op basis van de peilingen ook de grootste kans maken op een Europese zetel. Ik wilde er eerlijk gezegd acht doen, ook de SP. Maar tijdsgebrek maakte dat helaas onmogelijk. Idealiter had ik ook het programma van Volt onder de loep genomen; deze partij staat in de peilingen op één a twee zetels.

Ik realiseer me dat kiezers een veel breder palet hebben om hun keuze in het stemhokje te bepalen. Maar het is bedoeld als hulpmiddel om te bekijken waar de partijen staan en ten opzichte van elkaar verschillen als het om deze onderwerpen gaat. Het is geen stemadvies; stem vooral op wie je wil. Maar ga donderdag vooral stemmen!

Mag ik je iets vragen?: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. En ik pluis de verkiezingsprogramma's graag voor je uit. Je kunt mij helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal of met creditcard. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!