Vijf vragen over V-Day

Als China iets groots aanpakt, dan wordt het dus…eh, groots?

Inderdaad. Het ministerie van cultuur heeft een omvangrijk cultureel offensief aangekondigd om de vrede te vieren. Een groot overwinningsgala, dat rechtstreeks op tv zal worden uitgezonden, vormt op V-Day, victoriedag 3 september de aftrap. Daarna gaan 70 nieuwe toneelstukken, Chinese opera's, symfonieën en fototentoonstellingen over de oorlog drie maanden door het land toeren.

Tegelijkertijd gaan in de bioscopen tien speelfilms over de oorlog van verzet tegen de Japanse agressie in première. Door staatsomroep CCTV zijn voor de gelegenheid 12 tv-series en 20 documentaires gemaakt. Er zijn in opdracht van de Chinese overheid honderd nieuwe boeken over de oorlog geschreven. Ook de kinderen worden niet vergeten: er zijn speciale poppen-voorstellingen en drie tekenfilmseries over de oorlog geproduceerd.

Maar het hoogtepunt wordt de grote V-Day parade op 3 september. Dan marcheren 12.000 militairen over het Tiananmenplein, vergezeld van 500 voertuigen en 200 luchtvaartuigen. Aan de parade nemen ook afvaardigingen uit 17 landen deel, die in de oorlog tegen Japan hebben gevochten.

 

Wordt het einde van de Tweede Wereldoorlog in China ieder jaar herdacht?

Ja, maar niet zo uitgebreid als dit jaar. Er zijn verschillende redenen waarom de Chinese overheid dit keer zo uitpakt. Allereerst is men gek op internationale evenementen met China in het middelpunt van de belangstelling. Het is een mooie gelegenheid de wereld te laten zien dat China een modern land is dat zijn plek op het wereldtoneel opeist. Voor de herdenking zijn dan ook wereldleiders en de internationale media van harte welkom.

Bij een wereldmacht hoort ook militaire macht, vandaar die grote parade. Die duizenden strak in het gelid marcherende soldaten moeten laten zien dat met China niet te spotten valt. Een mooie gelegenheid bovendien om de potentiële kopers van Chinese straaljagers, tanks en raketten het nieuwste van het nieuwste wapentuig te laten zien. China is tegenwoordig de derde wapenexporteur ter wereld, na de VS en Rusland.

De herdenking komt ook goed uit vanwege de gespannen verhoudingen met Japan. De Chinese leiders laten geen mogelijkheid onbenut om op het oorlogsverleden van Japan te tamboereren. Beide landen zijn economische grootmachten en invloedrijk in de regio. Er is de kwestie van de Diaoyu/Senkaku-eilanden, waarvan zowel China als Japan beweren dat die tot hun grondgebied behoren. En dan is er ook nog Chinees wantrouwen over de wijziging van de Japanse grondwet, die het mogelijk maakt Japanse gevechtstroepen in het buitenland in te zetten.

Er zijn ook binnenlandse politieke redenen. De herdenking geeft een impuls aan het Chinees patriotisme en benadrukt de rol die de communistische partij heeft gespeeld bij de bevrijding van het Japanse juk.

En dan is er in Chinese ogen ook nog een gebrek aan kennis in de wereld van China’s rol in de Tweede Wereldoorlog. Kortom, allemaal redenen om dit jaar flink uit te pakken.

 

Is er inderdaad sprake van gebrek aan kennis van China’s rol in de oorlog?

In veel westerse landen zeker. Wat weten we sowieso van de oorlog in Azië? Buiten kijf staat dat China zwaar is getroffen door de oorlog. Al in 1931 bezette Japanse troepen het noordoosten van China. Kan dit nog als een Chinees-Japanse oorlog worden beschouwd, in 1937 kwam de Japanse expansie op gang waarbij grote delen van Zuidoost-Azië onder de voet werden gelopen. Ook een aanzienlijk deel van China werd bezet. Als gevolg van de oorlog vielen er naar schatting 15 tot 20 miljoen Chinese doden; na Rusland heeft geen land zoveel slachtoffers te betreuren. Chinese historici spreken soms zelfs van een aantal van 35 miljoen oorlogsslachtoffers.

Ook de Slachting van Nanjing is bij veel westerlingen onbekend. In een paar dagen tijd werden door Japanse troepen 300.000 soldaten en burgers afgeslacht. Het is een van de ernstigste oorlogsmisdaden uit de Tweede Wereldoorlog.

Het militaire succes van China in de strijd tegen Japan is een ander verhaal. China was in 1937 verwikkeld in een langdurige burgeroorlog. Het was totaal niet voorbereid op een inval van de goed georganiseerde en met moderne wapens uitgeruste Japanners. Pas toen de communistische strijders en de nationalistische Kwomintang hun onderlinge strijd staakten konden ze een vuist maken tegen de bezetter, al ging dat vaak ten koste van grote verliezen. Echte terreinwinst werd pas geboekt toen Japan onder druk van de geallieerden in het defensief werd gedrongen. De rol van China moet hierbij niet worden onderschat. Om de Japanners te verslaan moest op zoveel mogelijk fronten tegelijk worden gevochten, zodat het Japanse leger de inzet van mensen en middelen moest spreiden. Het is dus niet voor niets dat geallieerde leiders als Churchill en Roosevelt in die dagen met Chinese leiders overlegden en hen van wapens voorzagen.

 

Wordt het een anti-Japans feestje?

De Chinese overheid doet zijn best om de nadruk op het vieren van de vrede te leggen. Dat kan ook niet anders als je de rest van de wereld uitnodigt om de festiviteiten bij te wonen.

Bovendien is China vorig jaar zelf ook tot de conclusie gekomen dat het moet investeren in de ijzige relaties met Japan. Beide landen praten weer voorzichtig met elkaar en president Xi Jinping verraste vorig jaar bij de herdenking van de Slachting van Nanjing met een verzoenende speech waarin hij opriep een einde te maken aan de haat tegen de Japanners van nu. De Japanse premier Shinzo Abe was zelfs welkom bij de herdenking, maar hij heeft die uitnodiging afgeslagen.

Iets anders is wat we tegen zullen komen in al die documentaires, speelfilms, toneelstukken en boeken die ter gelegenheid van de herdenking uitkomen. Daarin zullen de wreedheden van de Japanners breed worden uitgemeten en zal de dunne lijn tussen historische feiten en stemmingmakerij weer vaak worden overschreden. En ook met de historische feiten zal weleens een loopje worden genomen en de rol van de communistische partij worden overdreven en die van de nationalistische Kwomintang worden gemarginaliseerd.

De weerzin tegen Japan zit nogal diep in China –en veel andere Aziatische landen- en eerlijk is eerlijk: daar heeft het land zelf ook aan bijgedragen. Het is in de afgelopen 70 jaar erg moeilijk gebleken voor Japan om schoon schip te maken. Revisionisten proberen tot op de dag van vandaag de gruwelijkheden uit de oorlog te bagatelliseren en ook de verering van oorlogsmisdadigers in de omstreden Yasukuni-tempel is veel Aziatische regeringen een graat in de keel.

Andersom valt er ook wel wat af te dingen op de manier waarop in China naar Japan wordt gekeken. Japanse militairen hebben sinds 1945 geen schot meer gelost en dat kan het Volksbevrijdingsleger niet zeggen. Bovendien heeft China zelf ook een beetje moeite met zijn eigen verleden; kijk maar naar de omzichtige manier waarop wordt gesproken over de Mao-tijd of de Tiananmenopstand in 1989.

 

Is Nederland bij de herdenking vertegenwoordigd?

De Chinese leiders hebben alle landen die deel uitmaakten van de geallieerden uitgenodigd. Dertig regeringsleiders hebben aan de uitnodiging gevolg gegeven en komen naar Beijing om op 3 september V-Day te vieren, voornamelijk uit Aziatische landen.

Veel westerse landen hebben geworsteld met de uitnodiging. Ik heb het al eens eerder geschreven en omdat het zo’n mooie zin is zeg ik het nog een keer: het vieren van de vrede is een politiek mijnenveld.

Ten eerste willen veel landen zich niet voor het anti-Japanse karretje van China laten spannen. Japan heeft zich na de oorlog ontpopt tot een stabiele democratie en een betrouwbare bondgenoot. Het westen heeft Japan de komende jaren nog hard nodig.

Ten tweede is er de plek van de V-Day parade: het Tiananmenplein, waar in 1989 ook de Chinese tanks rolden, maar dan om een opstand bloedig neer te slaan. Vanuit Chinees oogpunt is de locatie van de parade volkomen logisch, maar voor veel buitenlandse regeringen voelt het niet goed.

En dan is er ook nog de aanwezigheid van Vladimir Poetin. Rusland is een belangrijke bondgenoot van China en de Russische president zal een van de prominente gasten zijn. Vanwege de Oekraïne-crisis zijn er weinig staatshoofden die momenteel in het openbaar met hem handen willen schudden.

Voor Nederland komt daar nog het MH17-dossier bij. Alleen al om die reden is het ondenkbaar dat koning Willem-Alexander, premier Mark Rutte of minister Bert Koenders naar de herdenking zou gaan.

Het Nederlandse kabinet heeft besloten om minister van staat Herman Tjeenk Willink te sturen. Dat is wel weer het andere uiterste, want de meeste westerse landen kiezen ervoor om oud-regeringsleiders af te vaardigen, zoals Tony Blair, Tomiichi Murayama en Gerhard Schrõder. Je zou zeggen gezien het belang van de relaties met China dat het beter was geweest om een oud-premier als Jan-Peter Balkenende of Wim Kok namens Nederland te sturen.

Er zijn geen westerse landen die militairen hebben gezonden om aan de parade deel te nemen.

zondag 30 augustus 2015