Waar op te letten bij het 20ste Nationale Partijcongres

Formeel is het Nationale Volkscongres dat ieder voorjaar wordt gehouden het belangrijkste besluitvormende orgaan van de Volksrepubliek. Maar omdat China nu eenmaal een eenpartijstaat is (enkele kleine partijen die de agenda van de CPC volgen daargelaten), is het partijcongres de facto belangrijker.

Niet dat hier een vrije uitwisseling van meningen of inhoudelijke discussie plaatsvinden over de koers van de partij - verre van. Het partijcongres is een strak geregisseerde show waar de uitkomsten worden gepresenteerd van wat er intern door de partijtop is bekokstoofd. Maar - en dat maakt de komende dagen toch interessant - hier krijgen we tenminste iets te zien van wat de partij met het land voorheeft, terwijl de werkelijke besluitvorming zich doorgaans achter gesloten deuren afspeelt. Wat zijn de belangrijkste aandachtspunten dit keer?

 

Wat doen we met Xi?

De huidige partijleider (secretaris-generaal geheten) Xi Jinping werd in 2012 door het Nationale Partijcongres verkozen. Hoewel deze functie geen maximum termijn kent, was dat anders voor de functie die de partijleider de laatste decennia qualitate qua uitvoerde: president van China. Maar in 2018 werd de Chinese grondwet aangepast en het maximum van twee termijnen van vijf jaar geschrapt.

Daaruit bleek duidelijk de wens van de partijtop dat Xi de komende jaren beide functies blijft vervullen. Dat is overigens wel in strijd met de ongeschreven regels van de partij; die schrijven voor dat functionarissen van 68 jaar of ouder niet voor (her)benoeming in aanmerking komen. Men noemt dat qishangbaxia, zeven omhoog, acht omlaag. Xi is 69.

 

Maar ja, Xi is een troefkaart voor de partij. Hij heeft de positie van de partij versterkt, hij is met een aansprekende nieuwe visie gekomen en -ook niet onbelangrijk - Xi is betrekkelijk populair bij de Chinese bevolking. Ga er gerust vanuit dat hij wordt herverkozen als secrataris-generaal en wordt voorgedragen voor herbenoeming als president.

De vraag is nu: krijgen we iets te horen over de termijn dat hij aanblijft? Is dat tot 2027, of blijft dat in het midden, wat de deur openhoudt voor een vierde termijn tot 2032 als Xi 79 zal zijn? Sommige mensen veronderstellen zelfs dat Xi tot zijn dood zal willen aanblijven, maar dat is maar zeer de vraag. De partij is sterk gefocust op controle en stabiliteit en een stokoude president die ziek wordt of plotseling omvalt is een recept voor problemen. 

 

Om te zien hoe sterk zijn positie werkelijk is, gaan Chinawatchers over de hele wereld kijken naar hoge benoemingen binnen de partij of voordrachten voor het landsbestuur. Worden daar louter loyalisten van Xi benoemd of zien we daar ook vertegenwoordigers die tot andere facties gerekend worden of die bepaalde belangengroepen vertegenwoordigen?

Belangrijkste vacante functie is die van premier. Maar ook zullen er mutaties plaatsvinden in het Centrale Comité en het (staand comité van het) Politbureau, waar de partijmacht zich concentreert. Namen van potentiële stijgers in de pikorde die worden genoemd zijn die van Wang Yang (nu al lid staand comité Politbureau en voorzitter Consultatieve Politieke Conferentie), Hu Chunhua (vice-premier), Liu He (idem), Han Zheng (idem), Li Qiang (partijsecretaris Shanghai), Huang Kunming (leidt het propagandabureau van de partij), Ding Xuexiang (stafchef Xi) en Chen Min'er (partijsecretaris Chongqing). Wellicht zien we de huidige premier Li Keqiang in een andere rol terug.

 

Tenslotte kijken we met bijzondere belangstelling wie de opvolger van Yang Jiechi wordt als directeur van het departement buitenlandse zaken van het Centrale Comité. Hiervoor wordt de naam van Liu Jieyi genoemd; hij is simpelweg de hoogste diplomaat die nog voor promotie in aanmerking komt (al is hij natuurlijk niet voor niets op die plek terechtgekomen). Ook de naam van de huidige minister van buitenlandse zaken Wang Yi wordt hiervoor genoemd.

Naarmate Xi langer aanblijft zal hij steeds meer zijn stempel op de samenstelling van de partijtop en het landsbestuur drukken. Gek genoeg vergroot dat de kans dat hij niet onbeperkt aan hoeft te blijven, noem het de 'sterke leiders pensioen-paradox'. Voor Xi zou ook voldoende kunnen zijn dat zijn politieke nalatenschap intact blijft, hij op de achtergrond een adviseursrol blijft vervullen en dat hij na zijn pensionering wordt gevrijwaard van problemen (zoals vervolging). Daarom kijken we ook rond of er een potentiële kroonprins van Xi van midden vijftig zich aandient.

 

Einde aan ZeroCovid-beleid?

Vanaf het begin heeft China gekozen om het virus plat te slaan. Dit ZeroCovid-beleid was aanvankelijk succesvol, in die zin dat het virus onder controle bleef, het aantal besmettingen continu laag was en dus geen groot beroep op de zorg hoefde te worden gedaan. Terwijl in het buitenland het virus rondwaarde, ging het leven in de Chinese bubbel betrekkelijk ongestoord door. Tenminste, zolang je niet in een lokale lockdown terecht kwam.

Maar naarmate de tijd vorderde kantelde dat beeld. In Westerse landen waart het virus weliswaar nog steeds rond, maar richt het niet zoveel schade meer aan. De afgelopen zomer werden in veel landen maatregelen afgeschaald en reist iedereen weer rond, gaat naar bars en restaurants of ziet een voorstelling. In China daarentegen blijven lokale uitbraken plaatsvinden die met strenge lockdowns worden onderdrukt. En ook reisrestricties en verplichte quarantaine zijn nog steeds van kracht. Dat begint steeds meer Chinezen te irriteren.

 

Kondigt de partij aan dat de burgers langer vol moeten houden of gloort er licht aan het einde van de tunnel? Een buitenlandse bezoek van Xi vorige maand en visa voor buitenlandse studenten worden door sommigen als een eerste aanzet voor versoepelingen gezien.

Maar ja, Xi is geen gewone burger. En studenten kun je eenvoudig op de campus opsluiten. Sowieso is de realiteit dat een snelle afschaling van de maatregelen helemaal niet mogelijk is. Dan zou het virus alsnog in China toeslaan en een enorme crisis veroorzaken, simpelweg omdat juist dankzij het ZeroCovidbeleid te weinig Chinezen anti-stoffen in hun bloed hebben.

 

De partij zou versoepelingen in het vooruitzicht kunnen stellen, zonder zich vast te leggen op een tijdspad en het koppelen aan een nationale vaccinatiecampagne. Als stok achter de deur kan zij vaccinatietargets koppelen aan versoepeling. Hoe hoger de vaccinatiegraad in jouw stad of provincie, hoe sneller lokale maatregelen worden versoepeld. Ik denk echter niet dat de reisrestricties voor buitenlanders daarbij bovenaan het prioriteitenlijstje zullen staan.

Maar de partij zal met meer moeten komen dan alleen de juistheid van het bestaande beleid benadrukken en iets van perspectief moeten laten zien. Voor de burgers, maar evengoed richting het bedrijfsleven.

 

Economie terug op agenda?

Dat is een mooi bruggetje naar het volgende onderwerp. Xi heeft zijn eerste twee termijnen gebruikt om zijn macht te consolideren en zijn agenda voor de partij en het land uit te rollen. Daar is de hervorming en versterking van de economie en het aanpakken van systeemproblemen aan ondergeschikt gemaakt.

Dat kon gemakkelijk. Ook al groeide China's economie niet meer zo pijlsnel als begin deze eeuw, er zat genoeg groei in de economie om enkele maatregelen te nemen die een (tijdelijk) negatief economisch effect met zich meebrachten. 

 

Maar wat als die bron uitgeput raakt? Het 'Nieuwe Normaal' van rond de vijf procent economische groei staat onder druk. Door verstoring van het productieproces en de logistiekketens door lockdowns. Maar evengoed doordat Chinese consumenten onzeker zijn over de toekomst en de hand op de knip houden. We vergeten weleens dat de binnenlandse consumptie tegenwoordig groter in omvang is dan China's export.

Het tweede kwartaal van dit jaar was een wake up call. In de periode april tot juni kromp de Chinese economie met 2,6 procent ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Ten aanzien van Q2 een jaar eerder bedroeg de groei van het BNP een magere 0,4 procent. Er zijn oorzaken voor aan te wijzen, maar tegelijkertijd is het ook een signaal aan de beleidsmakers dat de economie aandacht behoeft. Zij weten immers maar al te goed dat het draagvlak van de eenpartijstaat stoelt op vooruitgang. De gereedschapskist van de planners is groot, maar bevat ook instrumenten die langzaam bot raken. Op een gegeven moment wordt het rendement van nog een spoorlijn of snelweg steeds kleiner. Andere instrumenten brengen juist ongewenste nadelen met zich mee, zoals het verlagen van de rente ervoor zorgt dat de schuldenberg verder toeneemt. De vraag is dus: krijgt de partij weer oog voor economische hervormingen?

 

Hoe verder met dossier Taiwan?

'Hereniging' met Taiwan wordt door de partij consequent beleden als China's beleidsprioriteit nummer één. Het zou dus gek zijn als we er in de week dat het partijcongres gaat duren helemaal niets over horen. Doorgaans is dat de bekende riedel met frases over onvermijdelijke loop van de geschiedenis, afrekenen met secessionisten en de vaste afsluiter "desnoods met geweld".

Maar er is het afgelopen jaar veel gebeurd rond Taiwan. Denk aan het bezoek van Nancy Pelosi, de Chinese oefeningen als reactie daarop en de uitspraken van de Amerikaanse president Biden over militaire hulp voor Taiwan. Daarom gaan we de woorden die over Taiwan zullen worden gesproken toch weer onder het vergrootglas leggen. Is het de bekende retoriek, of horen we toch iets nieuws?

 

Toch belangrijk: buitenlandse politiek

De primaire functie van het congres is het kader en de 96 miljoen leden te informeren over de koers van de partij. Alles wat daarover naar buiten komt is bedoeld voor binnenlandse consumptie. Maar dat neemt niet weg dat er ook over buitenlandse aangelegenheden zal worden gesproken, voor zover die invloed hebben op China.

Komt de oorlog in Oekraïne en de relatie met Rusland aan de orde, of alleen indirect als de weerzin van Westers imperialisme, omsingeling door Amerika en zijn bondgenoten en democratische zendingsdrang wordt herhaald? Met name de ijzige relatie met de VS is interessant. President Biden legde een week voor het congres een bom op de Chinese stoep, met de mededeling dat het de kraan met computerchips en de apparatuur om die te maken dicht wil draaien. Dat is een zeer vergaande maatregel die grote gevolgen kan hebben voor China (en de wereldeconomie). Horen we alleen een pleidooi voor globalisering en wereldhandel, of kiest China voor de tegenaanval en worden concrete sancties in het vooruitzicht gesteld?

 

Op 3 november spreek ik over de uitkomsten van het partijcongres op een China-Amerika Avond in Nieuwspoort in Den Haag. Samen met Amerikanist Willem Post die het over de Midterm-verkiezingen in de VS zal hebben. Info en tickets vind je hier.

 

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!

woensdag 12 oktober 2022