Vijf vragen over kabinetsbesluit ASML

Wat is er aan de hand?

Op donderdag 9 maart stuurde de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, Liesje Schreinemacher, een brief naar het parlement waarin zij aankondigt dat er nationale aanvullende exportcontrole-maatregelen in voorbereiding zijn op het gebied van geavanceerde productieapparatuur voor halfgeleiders. De dag ervoor was de Vaste Kamercommissie al over het besluit geïnformeerd.

 

In de brief staat dat "gezien technologische ontwikkelingen en geopolitieke context" het kabinet tot de conclusie ie gekomen dat het nodig is "voor de (inter)nationale veiligheid" om de bestaande exportcontrole van specifieke productieapparatuur voor halfgeleiders uit te breiden.

 

Het kabinet noemt drie voorwaarden waarop het gaat toetsen:  

• voorkomen dat Nederlandse goederen bijdragen aan ongewenst eindgebruik, zoals militaire inzet of in massavernietigingswapens;
• het voorkomen van ongewenste strategische afhankelijkheden op de lange termijn en
• het behoud van Nederlands technologisch leiderschap.

 

Bij een vergunningsaanvraag maakt de overheid een analyse van het risico dat één of meerdere van deze doelen in gevaar komt, waarbij wordt gekeken naar onder meer de eigenschappen van het te exporteren product, de toepasbaarheid van het product, de eindgebruiker en het land van bestemming.

 

Ik heb het woord China niet gelezen...

Klopt, China wordt niet genoemd en ASML trouwens ook niet. De brief is in algemene termen opgesteld, maar uit de tekst blijkt duidelijk dat het kabinet specifieke techniek op het oog heeft: productietechniek van halfgeleiders, zoals de meest geavanceerde Deep Ultra Violet (DUV) immersie lithografie en depositie. Deze technologieën spelen een cruciale rol bij de productie van geavanceerde halfgeleiders. En worden in de praktijk in Nederland alleen door ASML ontwikkeld.

 

Mocht er nog ruimte voor twijfel zijn dat het de export naar China betreft, dan heeft de minister daar zelf een einde aan gemaakt met een 'exclusief interview' aan De Telegraaf. Daarin bevestigt zij dat het louter om de export van DUV-machines van ASML naar China gaat.

 

Het is al langer bekend dat de Amerikaanse regering het kabinet heeft gevraagd hun voorbeeld te volgen en de export van hoogwaardige technologie naar China onmogelijk te maken om te voorkomen dat China zijn eigen chipproductie verder ontwikkelt. In december meldde persbureau Bloomberg dat er een akkoord zou zijn tussen Amerika, Japan en Nederland. Het kabinet hield zich op de vlakte en liet weten dat het nog maanden zou duren voordat ze er iets inhoudelijks over kon melden. Dat wekte op zijn minst de indruk dat er nog geen uitgewerkt akkoord was. Maar blijkbaar is er haast. Zo staat er in de brief dat het kabinet steun voor zijn beleid gaat zoeken in Europees verband. Je zou eerder verwachten dat de volgordelijkheid andersom zou zijn; eerst rugdekking zoeken bij de EU, dan pas naar buiten treden.

 

Wordt het nu onmogelijk voor ASML DUV-machines naar China te exporteren?

Dat weten we niet. De minister heeft het over "chirurgische precisie", waarbij van geval tot geval wordt bekeken welke machine wel en niet geleverd kan worden. Ook staat in de kamerbrief dat de ministeriële regeling waarin het nieuwe exportregime wordt geregeld nog niet klaar is. Dat moet voor de zomer gereed zijn.

 

En inhoudelijk wordt het ook nog wel een dingetje. Het behoud van Nederlands technologisch leiderschap is met de export van ASML-machines niet in gevaar. De techniek wordt immers niet overgedragen, alleen de machine. China kan die nabouwen, maar ze beschikt al over dergelijke DUV-machines. Het gaat China om het uitbreiden van de productiecapaciteit en de afhankelijkheid van het buitenland te verminderen. Overigens is nabouwen nog niet zo makkelijk, omdat het om een combinatie van verschillende hoogwaardige technieken gaat. 

 

Voorkomen dat halfgeleiders die de machines produceren worden gebruikt voor militaire doelen en massavernietigingswapen is ook een halfzacht argument, zolang China op de wereldmarkt dergelijke chips volop kan kopen.

 

Het voorkomen van ongewenste strategische afhankelijkheden is helemaal een merkwaardige overweging. In het Telegraaf-interview zegt de minister dat nu vrijwel alle chips uit China komen. "We willen die afhankelijkheid afbouwen." Het kan een verspreking zijn, maar het is feitelijk onjuist. China is een betrekkelijk kleine speler op de wereldmarkt van chips. Als je minder afhankelijk wilt zijn van buitenlandse producenten kun je beter stoppen met het exporteren van chipmachines naar grotere herkomstlanden als Taiwan, Zuid-Korea, Japan of de VS.

 

Waarom besluit het kabinet dan toch tot deze exportbeperking?

De minister benadrukt dat het kabinet een zelfstandige afweging heeft gemaakt, waarbij de nationale veiligheid leidend is. Daar kun je gerust een paar kanttekeningen bij maken: de Nederlandse veiligheid is door de export niet onmiddellijk in het geding. China is een economische systeemrivaal, niet onze vijand. Zelfs de NAVO vindt dat China militair geen bedreiging vormt.

 

Dat is anders voor de Verenigde Staten. Dat land ziet China als existentiële bedreiging voor zijn hegemonische positie als wereldmacht. De vorige en huidige regering doen er alles aan om China's ontwikkeling tot economische en militaire grootmacht te vertragen. De exportbeperkingen van technologieën van de toekomst maken daar deel vanuit. De Amerikaanse regering heeft zware druk uitgeoefend op Japan en Nederland om op de gebieden waar het zelf geen sleutelrol speelt zich achter zijn exportbeperkingen te scharen.

 

Minister Schreinemacher heeft altijd gezegd dat ze niet zomaar bij het kruisje zou tekenen. Ze spartelt nog een beetje tegen en ze probeert het te verpakken als Nederlands belang, maar uiteindelijk komt het daar wel op neer.

 

Hoe gaat China reageren?

Het Chinese ministerie van buitenlandse zaken liet donderdag weten dat het bij de Nederlandse regering protest heeft aangetekend tegen het gebruik van administratieve middelen om de handel te berperken. Het is te vroeg om er meer over te zeggen, anders dan dat er voor mindere beslissingen landen door Beijing zijn gestraft.

 

De Nederlandse regering heeft de afgelopen jaren verstandig gehandeld in zijn relatie met China. Er waren wel meningsverschillen, er was wel kritiek, maar het kabinet vermeed megafoondiplomatie, maakte geen regels specifiek op China gericht en trok in EU-verband op als het China wilde confronteren.

 

Wat direct opvalt is hoe Schreinemacher nu voor een diametraal andere aanpak heeft gekozen. Ze geeft een interview aan de grootste krant van het land om haar maatregelen aan te kondigen, die zijn specifiek tegen China gericht en pas nu gaat het kabinet Europese ruggesteun zoeken. Daarmee maakt de minister Nederland kwetsbaar voor Chinese repercussies. Het is te hopen dat minister Wopke Hoekstra in zijn overleg met zijn Chinese ambtgenoot Qin Gang volkomen open is geweest, anders krijgen we net als in 1980 bij de Duikbootaffaire ook nog het verwijt dat we de Chinezen hebben voorgelogen.

 

Ik heb het al eens eerder geschreven: de emmer met ongenoegen is toch al aardig aan het vollopen. Eerst was er genocide-motie van het parlement, steden en provincies verbreken vriendschapsbanden, de premier schrijft in een opiniestuk dat de 21ste eeuw de eeuw van de VS wordt, niet van China, de ambassadeur in Beijing publiceert een kritisch stuk over China's opstelling tegenover de Oekraïne-oorlog en nu dus exportbeperkingen voor chipmachines.

 

Het kan en mag allemaal, er valt inhoudelijk ook best vaak wat voor te zeggen, maar je moet niet verbaasd zijn als dat in China zal worden uitgelegd als anti-Chinees beleid en partij kiezen voor de VS. Alleen al om die reden had de minister er verstandiger aan gedaan om niet voor een confrontatie-aanpak te kiezen.

 

 

Nu je hier toch bent: op mijn blog vind je de achtergronden bij het nieuws en ontwikkelingen in China. Lezen is gratis. Maar je kunt mij wel helpen mijn werk te blijven doen door vrijwillig een donatie te doen via PayPal. Voor de mensen die dat al deden: bedankt!

donderdag 9 maart 2023